Nên mua lại công ty cổ phần hay thành lập công ty mới?

Mua lại công ty cổ phần là một chiến lược tăng trưởng kinh doanh thông minh, giúp doanh nghiệp mở rộng quy mô, thị phần và gia tăng lợi thế cạnh tranh một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, để thương vụ mua bán và sáp nhập (M&A) diễn ra thành công, việc am hiểu sâu sắc quy trình, thủ tục pháp lý và các yếu tố tài chính là điều kiện tiên quyết. Với sự đồng hành của Luật Mai Sơn, quá trình chuyển nhượng vốn góp hay thâu tóm doanh nghiệp sẽ trở nên an toàn và hiệu quả hơn bao giờ hết.

Hiểu Đúng Bản Chất: Mua Lại Công Ty Cổ Phần Là Gì?

Mua lại công ty cổ phần là hình thức một doanh nghiệp (bên mua) giành quyền kiểm soát một doanh nghiệp khác (bên bị mua) thông qua việc mua lại toàn bộ hoặc phần lớn số cổ phần hoặc tài sản của doanh nghiệp đó. Sau khi hoàn tất, doanh nghiệp bị mua vẫn giữ nguyên tư cách pháp nhân nhưng hoạt động dưới sự kiểm soát và điều hành của bên mua.

Đây là một trong những hình thức phổ biến của hoạt động Mua bán và Sáp nhập (M&A). Thay vì phải xây dựng mọi thứ từ đầu như thành lập công ty mới, việc mua lại cho phép doanh nghiệp nhanh chóng sở hữu những tài sản hữu hình và vô hình quý giá như:

• Thị phần và tệp khách hàng: Tiếp cận ngay lập tức một lượng khách hàng trung thành mà không cần tốn thời gian và chi phí marketing.
• Thương hiệu và uy tín: Kế thừa một thương hiệu đã có chỗ đứng trên thị trường.
• Nhân sự và kinh nghiệm: Sở hữu đội ngũ nhân viên lành nghề và có kinh nghiệm vận hành.
• Công nghệ và bằng sáng chế: Tiếp nhận các công nghệ, quy trình sản xuất, và các tài sản trí tuệ khác.
• Giấy phép và chứng nhận: Tận dụng các giấy phép kinh doanh, đặc biệt là trong các ngành nghề có điều kiện, mà không cần mất thời gian xin cấp mới.

Về bản chất, đây là một giao dịch chuyển nhượng quyền sở hữu, trong đó bên mua có thể mua cổ phần từ các cổ đông hiện hữu hoặc mua cổ phần phát hành thêm của công ty mục tiêu để đạt được tỷ lệ sở hữu chi phối.

So Sánh Mua Lại, Sáp Nhập Và Hợp Nhất Doanh Nghiệp

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa các khái niệm mua lại, sáp nhập và hợp nhất. Việc phân biệt rõ ràng các hình thức này là rất quan trọng để xác định đúng chiến lược và tuân thủ đúng quy định pháp luật. Luật Mai Sơn sẽ giúp bạn làm rõ qua bảng so sánh dưới đây:

Như vậy, điểm khác biệt cốt lõi nằm ở hậu quả pháp lý đối với các doanh nghiệp tham gia. Trong khi mua lại duy trì sự tồn tại của các bên, sáp nhập và hợp nhất dẫn đến việc chấm dứt tồn tại của ít nhất một doanh nghiệp.

9 Lý Do Vàng Khiến Doanh Nghiệp Nên Chọn Mua Lại Công Ty Cổ Phần

Quyết định mua lại một công ty thay vì tự xây dựng là một bước đi chiến lược mang lại nhiều lợi ích vượt trội. Dưới đây là 9 lợi ích chính mà doanh nghiệp có thể nhận được.

1. Tiết kiệm thời gian, đi tắt đón đầu: Đây là lợi ích rõ ràng nhất. Việc xây dựng một doanh nghiệp từ con số không đòi hỏi nhiều năm để phát triển sản phẩm, xây dựng thương hiệu, tìm kiếm khách hàng và tạo dựng vị thế. Mua lại giúp bạn bỏ qua giai đoạn khởi đầu đầy gian nan này.
2. Tiếp cận thị trường mới nhanh chóng: Mua lại một công ty đã hoạt động ở một khu vực địa lý hoặc một phân khúc thị trường mới là cách nhanh nhất để thâm nhập và mở rộng hoạt động kinh doanh.
3. Sở hữu ngay lập tức tài sản trí tuệ: Bằng sáng chế, nhãn hiệu thương mại, bí mật kinh doanh, và công nghệ độc quyền là những tài sản vô giá. Việc mua lại giúp doanh nghiệp sở hữu chúng mà không cần tốn chi phí và thời gian nghiên cứu phát triển (R&D).
4. Loại bỏ đối thủ cạnh tranh: Mua lại một đối thủ cạnh tranh trực tiếp không chỉ giúp gia tăng thị phần mà còn giảm bớt áp lực cạnh tranh trên thị trường, tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi hơn.
5. Tận dụng kinh tế theo quy mô (Economies of Scale): Khi quy mô doanh nghiệp tăng lên, chi phí trung bình trên mỗi đơn vị sản phẩm sẽ giảm xuống. Việc sáp nhập hoạt động sản xuất, marketing, phân phối sẽ giúp tối ưu hóa chi phí và tăng biên lợi nhuận.
6. Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ: Mua lại một công ty hoạt động trong lĩnh vực khác giúp doanh nghiệp đa dạng hóa danh mục sản phẩm, giảm sự phụ thuộc vào một dòng sản phẩm duy nhất và phân tán rủi ro.
7. Tiếp cận nguồn nhân lực chất lượng cao: Một công ty thành công thường sở hữu đội ngũ nhân sự tài năng và giàu kinh nghiệm. Mua lại công ty đó cũng đồng nghĩa với việc chiêu mộ được những con người xuất sắc này.
8. Cải thiện hiệu quả chuỗi cung ứng: Doanh nghiệp có thể mua lại một nhà cung cấp (mua lại theo chiều dọc ngược) để kiểm soát nguồn cung nguyên liệu, hoặc mua lại một nhà phân phối (mua lại theo chiều dọc xuôi) để kiểm soát kênh bán hàng.
9. Tận dụng lợi thế về thuế: Trong một số trường hợp, doanh nghiệp mua lại có thể tận dụng các khoản lỗ lũy kế của công ty mục tiêu để giảm nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp của mình trong tương lai. Tuy nhiên, vấn đề này cần được các chuyên gia tư vấn pháp luật doanh nghiệp xem xét kỹ lưỡng.

Nhận Diện Rủi Ro Tiềm Ẩn Khi Mua Lại Doanh Nghiệp

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, các thương vụ M&A cũng tiềm ẩn không ít rủi ro. Việc nhận diện và có kế hoạch quản trị rủi ro ngay từ đầu là yếu tố sống còn quyết định sự thành công. Dưới đây là những rủi ro phổ biến nhất:

• Rủi ro về tài chính:
  • Định giá quá cao: Trả giá cao hơn giá trị thực của công ty mục tiêu là sai lầm phổ biến nhất, dẫn đến gánh nặng tài chính và khó thu hồi vốn.
  • Nợ tiềm ẩn: Công ty bị mua có thể có những khoản nợ không được ghi nhận trên sổ sách, các khoản nợ thuế, hoặc các nghĩa vụ tài chính tiềm tàng khác.
  • Dòng tiền không ổn định: Báo cáo tài chính có thể bị “làm đẹp”. Dòng tiền thực tế có thể không tốt như những gì được thể hiện.
• Rủi ro về pháp lý:
  • Tranh chấp và kiện tụng: Công ty mục tiêu có thể đang vướng vào các vụ kiện tụng về lao động, môi trường, sở hữu trí tuệ… mà bên mua không hề hay biết.
  • Vi phạm hợp đồng: Các hợp đồng quan trọng với nhà cung cấp, khách hàng có thể chứa điều khoản cho phép chấm dứt hợp đồng khi có sự thay đổi quyền kiểm soát.
  • Thiếu tuân thủ pháp luật: Doanh nghiệp có thể không tuân thủ đầy đủ các quy định về phòng cháy chữa cháy, an toàn lao động, môi trường, gây ra rủi ro bị xử phạt hành chính hoặc đình chỉ hoạt động.
• Rủi ro về hoạt động và hội nhập:
  • Xung đột văn hóa doanh nghiệp: Sự khác biệt về văn hóa, phong cách quản lý giữa hai công ty có thể gây ra mâu thuẫn nội bộ, làm giảm năng suất và chảy máu chất xám.
  • Mất nhân sự chủ chốt: Các nhân viên tài năng của công ty bị mua có thể ra đi sau thương vụ do lo ngại về sự thay đổi.
  • Hệ thống không tương thích: Việc tích hợp hai hệ thống công nghệ thông tin, kế toán, quản lý nhân sự khác biệt là một thách thức lớn và tốn kém.

Để giảm thiểu những rủi ro này, quá trình thẩm định chi tiết doanh nghiệp (Due Diligence) là bước không thể bỏ qua. Đây là quá trình “soi” kỹ lưỡng mọi khía cạnh của công ty mục tiêu, từ tài chính, pháp lý, nhân sự đến hoạt động kinh doanh.

Quy Trình Mua Lại Công Ty Cổ Phần Chi Tiết Từ A Đến Z

Một thương vụ mua lại công ty cổ phần thành công đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và tuân thủ một quy trình chặt chẽ. Dưới đây là 8 bước cốt lõi mà Luật Mai Sơn khuyến nghị các doanh nghiệp cần thực hiện:

1. Bước 1: Xây Dựng Chiến Lược Mua Lại (Acquisition Strategy)Đây là bước nền tảng. Doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu của việc mua lại là gì: Mở rộng thị trường? Thâu tóm công nghệ? Loại bỏ đối thủ? Hay đa dạng hóa sản phẩm? Từ đó, xây dựng các tiêu chí cụ thể cho công ty mục tiêu như ngành nghề, quy mô, vị trí địa lý, tình hình tài chính.
2. Bước 2: Tìm Kiếm và Sàng Lọc Công Ty Mục Tiêu (Target Screening)Dựa trên các tiêu chí đã đề ra, doanh nghiệp tiến hành tìm kiếm các công ty tiềm năng thông qua các kênh như: công ty tư vấn M&A, ngân hàng đầu tư, các hiệp hội ngành nghề, hoặc tự nghiên cứu thị trường. Sau khi có danh sách, tiến hành sàng lọc sơ bộ để chọn ra những ứng viên sáng giá nhất.
3. Bước 3: Tiếp Cận và Đàm Phán Sơ BộBên mua sẽ tiếp cận công ty mục tiêu để bày tỏ ý định. Giai đoạn này thường bắt đầu bằng việc ký kết Thỏa thuận bảo mật thông tin (NDA – Non-Disclosure Agreement) để đảm bảo các thông tin nhạy cảm được chia sẻ trong quá trình tiếp theo sẽ không bị rò rỉ.
4. Bước 4: Ký Thỏa Thuận Ghi Nhớ (MOU) hoặc Ý Thư (LOI)Sau khi đạt được những thỏa thuận sơ bộ về các điều khoản chính như mức giá dự kiến, cấu trúc giao dịch, hai bên sẽ ký kết Thỏa thuận ghi nhớ (Memorandum of Understanding) hoặc Ý thư (Letter of Intent). Văn bản này chưa có giá trị ràng buộc pháp lý về việc phải thực hiện giao dịch, nhưng nó thể hiện cam kết nghiêm túc của các bên và là cơ sở để tiến hành bước thẩm định chi tiết.
5. Bước 5: Thẩm Định Chi Tiết Doanh Nghiệp (Due Diligence – DD)Đây là giai đoạn quan trọng nhất, quyết định sự thành bại của thương vụ. Bên mua sẽ thành lập một đội ngũ chuyên gia (luật sư, kế toán, kiểm toán, chuyên gia ngành) để “khám sức khỏe tổng thể” cho công ty mục tiêu. Các khía cạnh chính cần thẩm định bao gồm:
   • Thẩm định pháp lý: Kiểm tra hồ sơ pháp lý, giấy phép, các hợp đồng lớn, tình hình tuân thủ pháp luật, các vụ kiện tụng (nếu có).
   • Thẩm định tài chính: Phân tích báo cáo tài chính, kiểm tra sổ sách kế toán, các khoản nợ, dòng tiền, hiệu quả hoạt động, các nghĩa vụ về thuế.
   • Thẩm định thương mại: Đánh giá vị thế thị trường, đối thủ cạnh tranh, tệp khách hàng, chuỗi cung ứng.
   • Thẩm định nhân sự: Xem xét cơ cấu tổ chức, hợp đồng lao động, chính sách lương thưởng, văn hóa doanh nghiệp.
6. Bước 6: Đàm Phán và Ký Kết Hợp Đồng Mua Bán Cổ Phần (SPA)Dựa trên kết quả thẩm định, hai bên sẽ tiến hành đàm phán chi tiết các điều khoản của hợp đồng. Hợp đồng Mua bán Cổ phần (Share Purchase Agreement – SPA) là văn bản pháp lý quan trọng nhất, ràng buộc các bên thực hiện giao dịch. Nội dung chính của SPA thường bao gồm:
   • Thông tin các bên.
   • Số lượng cổ phần chuyển nhượng và giá chuyển nhượng.
   • Phương thức và thời hạn thanh toán.
   • Các cam đoan và bảo đảm của bên bán.
   • Các điều kiện tiên quyết cần hoàn thành trước khi hoàn tất giao dịch.
   • Điều khoản bồi thường thiệt hại khi có vi phạm.
   • Luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp.
7. Bước 7: Hoàn Tất Giao Dịch (Closing)Tại ngày hoàn tất, các bên sẽ thực hiện các nghĩa vụ của mình theo hợp đồng: bên mua thanh toán tiền, bên bán ký các văn bản chuyển nhượng cổ phần. Các thủ tục pháp lý cần thiết cũng được tiến hành như thay đổi thông tin cổ đông trong sổ đăng ký cổ đông của công ty, đăng ký thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp (nếu có). Việc tuân thủ quy định của pháp luật về mua lại doanh nghiệp là cực kỳ quan trọng ở giai đoạn này.
8. Bước 8: Tái Cấu Trúc và Hội Nhập Sau Mua Lại (Post-Merger Integration – PMI)Thương vụ chưa kết thúc sau khi giao dịch hoàn tất. Giai đoạn hội nhập sau đó mới thực sự quyết định giá trị của thương vụ có được hiện thực hóa hay không. Các hoạt động trong giai đoạn này bao gồm: hợp nhất hệ thống, tái cấu trúc bộ máy nhân sự, truyền thông nội bộ, và xây dựng văn hóa doanh nghiệp chung.

Khung Pháp Lý Điều Chỉnh Hoạt Động Mua Lại Công Ty Cổ Phần

Hoạt động mua lại công ty cổ phần tại Việt Nam được điều chỉnh bởi một hệ thống các văn bản pháp luật. Việc nắm vững các quy định này giúp doanh nghiệp thực hiện giao dịch một cách hợp pháp, tránh các rủi ro và tranh chấp không đáng có. Các văn bản pháp luật cốt lõi bao gồm:

• Luật Doanh nghiệp 2020: Đây là văn bản pháp luật nền tảng, quy định về các loại hình doanh nghiệp, tổ chức quản lý, quyền và nghĩa vụ của cổ đông, trình tự, thủ tục chuyển nhượng cổ phần, và các hình thức tổ chức lại doanh nghiệp.
• Luật Cạnh tranh 2018: Quy định về các trường hợp tập trung kinh tế (bao gồm mua lại doanh nghiệp) phải thông báo cho Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia. Nếu thương vụ có khả năng gây ảnh hưởng đáng kể đến thị trường, nó có thể bị cấm. Ngưỡng thông báo tập trung kinh tế là một yếu tố quan trọng cần xem xét.
• Luật Đầu tư 2020: Áp dụng cho các thương vụ có yếu tố nước ngoài. Luật này quy định về các điều kiện, thủ tục đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài khi mua cổ phần, phần vốn góp của tổ chức kinh tế tại Việt Nam.
• Luật Chứng khoán 2019: Nếu công ty mục tiêu là công ty đại chúng hoặc công ty niêm yết trên sàn chứng khoán, thương vụ mua lại phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về chào mua công khai và công bố thông tin.
• Các luật chuyên ngành khác: Tùy thuộc vào lĩnh vực hoạt động của công ty mục tiêu, thương vụ có thể phải tuân thủ thêm các quy định của Luật các tổ chức tín dụng, Luật kinh doanh bảo hiểm, Luật đất đai, v.v.

Việc không tuân thủ bất kỳ quy định nào trong các văn bản trên đều có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, từ việc bị phạt hành chính, buộc phải thực hiện các biện pháp khắc phục, cho đến việc giao dịch bị tuyên vô hiệu. Do đó, sự tư vấn từ các luật sư chuyên nghiệp là vô cùng cần thiết.

Hồ Sơ Pháp Lý Cần Chuẩn Bị Cho Thương Vụ Mua Lại

Để quá trình mua lại diễn ra suôn sẻ, các bên cần chuẩn bị một bộ hồ sơ pháp lý đầy đủ và chính xác. Dưới đây là danh sách các tài liệu quan trọng nhất.

Vai Trò Của Tư Vấn Pháp Lý Trong Thương Vụ M&A

Một thương vụ mua lại công ty cổ phần là một quá trình phức tạp, ẩn chứa nhiều cạm bẫy pháp lý. Việc cố gắng tự thực hiện mà không có sự hỗ trợ của các chuyên gia có thể dẫn đến những sai lầm đắt giá. Vai trò của một công ty luật chuyên về M&A như Luật Mai Sơn là không thể thiếu, bao gồm:

• Tư vấn cấu trúc giao dịch: Luật sư sẽ giúp bạn lựa chọn hình thức giao dịch tối ưu nhất (mua cổ phần hay mua tài sản), phù hợp với mục tiêu và giúp tối ưu hóa nghĩa vụ thuế.
• Thực hiện thẩm định pháp lý (Legal Due Diligence): Phát hiện các rủi ro pháp lý tiềm ẩn của công ty mục tiêu, từ đó đưa ra các khuyến nghị để khắc phục hoặc làm cơ sở để đàm phán lại giá.
• Soạn thảo và đàm phán hợp đồng: Xây dựng một bộ hợp đồng (NDA, MOU, SPA) chặt chẽ, bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của bạn, lường trước và xử lý các tình huống có thể phát sinh.
• Hỗ trợ thực hiện các thủ tục pháp lý: Hướng dẫn và thay mặt khách hàng thực hiện các thủ tục đăng ký thay đổi tại cơ quan nhà nước, đảm bảo giao dịch được công nhận và có hiệu lực pháp luật.
• Tư vấn sau giao dịch: Hỗ trợ quá trình tái cấu trúc, hội nhập doanh nghiệp, đảm bảo sự chuyển giao diễn ra thuận lợi và tuân thủ pháp luật.

Đầu tư vào dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên nghiệp không phải là một khoản chi phí, mà là một khoản đầu tư thông minh để đảm bảo sự an toàn và thành công cho một thương vụ trị giá hàng tỷ, thậm chí hàng chục nghìn tỷ đồng.

Câu Hỏi Thường Gặp Về Mua Lại Công Ty Cổ Phần (FAQ)

Dưới đây là một số câu hỏi mà Luật Mai Sơn thường nhận được từ các khách hàng quan tâm đến việc mua lại doanh nghiệp.

1. Mua lại công ty cổ phần có cần sự đồng ý của tất cả cổ đông không?

Không nhất thiết. Việc mua lại thường được thực hiện thông qua việc mua cổ phần từ các cổ đông hiện hữu. Bạn chỉ cần đàm phán và mua lại cổ phần từ những cổ đông đồng ý bán. Tuy nhiên, để thông qua các quyết định quan trọng sau khi mua lại, bạn cần nắm giữ một tỷ lệ cổ phần chi phối theo quy định của Điều lệ công ty và Luật Doanh nghiệp.

2. Thời gian trung bình để hoàn tất một thương vụ mua lại là bao lâu?

Thời gian có thể dao động rất lớn, tùy thuộc vào quy mô và độ phức tạp của giao dịch. Một thương vụ đơn giản có thể mất từ 3-6 tháng. Các thương vụ lớn và phức tạp hơn có thể kéo dài cả năm hoặc hơn, đặc biệt nếu cần phải xin chấp thuận của cơ quan cạnh tranh.

3. Chi phí cho một thương vụ M&A bao gồm những gì?

Ngoài giá mua công ty, bạn cần dự trù các chi phí khác như: phí tư vấn (pháp lý, tài chính, M&A), phí thẩm định doanh nghiệp, các loại thuế, phí và lệ phí nhà nước, và chi phí cho quá trình hội nhập sau mua lại.

4. Làm thế nào để định giá một công ty cổ phần một cách chính xác?

Định giá doanh nghiệp là một công việc phức tạp, thường sử dụng kết hợp nhiều phương pháp như: phương pháp chiết khấu dòng tiền (DCF), phương pháp so sánh với các công ty tương đương trên thị trường, phương pháp dựa trên tài sản. Việc thuê một đơn vị tư vấn tài chính chuyên nghiệp để thực hiện định giá là rất quan trọng.

5. Sau khi mua lại, bên mua có phải chịu trách nhiệm cho các khoản nợ cũ của công ty không?

Có. Khi bạn mua lại cổ phần, bạn trở thành chủ sở hữu mới của công ty đó. Công ty vẫn giữ nguyên tư cách pháp nhân và do đó vẫn phải chịu trách nhiệm đối với tất cả các khoản nợ và nghĩa vụ của mình, bao gồm cả những khoản nợ phát sinh trước thời điểm bạn mua lại. Đây là lý do tại sao thẩm định tài chính và pháp lý kỹ lưỡng là cực kỳ quan trọng.

6. Nhà đầu tư nước ngoài có được phép mua lại toàn bộ công ty Việt Nam không?

Tùy thuộc vào ngành nghề kinh doanh của công ty mục tiêu. Theo quy định của pháp luật Việt Nam và các cam kết quốc tế (như WTO, EVFTA), có một số ngành nghề hạn chế tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. Một số ngành nghề không hạn chế, cho phép sở hữu 100%.

7. Chuyển nhượng cổ phần trong thương vụ mua lại có phải nộp thuế không?

Có. Cổ đông bán cổ phần (nếu là cá nhân) phải nộp thuế thu nhập cá nhân với thuế suất 0,1% trên giá chuyển nhượng. Nếu bên bán là tổ chức, thu nhập từ chuyển nhượng vốn sẽ được tính vào thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp.

8. Sự khác biệt giữa mua cổ phần và mua tài sản là gì?

Mua cổ phần là bạn mua lại chính công ty đó, cùng với tất cả tài sản, nợ và nghĩa vụ của nó. Mua tài sản là bạn chỉ chọn mua những tài sản cụ thể (như nhà xưởng, máy móc, thương hiệu) mà không kế thừa các khoản nợ tiềm ẩn của công ty bán. Mỗi hình thức có ưu và nhược điểm riêng về pháp lý và thuế.

9. Cần làm gì nếu phát hiện ra vấn đề nghiêm trọng trong quá trình thẩm định?

Nếu phát hiện rủi ro, bạn có một số lựa chọn: (1) Yêu cầu bên bán khắc phục vấn đề trước khi hoàn tất giao dịch; (2) Đàm phán lại giá mua để phản ánh đúng rủi ro đó; (3) Yêu cầu bên bán đưa ra các cam đoan, bảo đảm và điều khoản bồi thường cụ thể trong hợp đồng; hoặc (4) Rút lui khỏi thương vụ nếu rủi ro quá lớn.